Bất an dưới chân thủy điện Châu Thắng

Nguy cơ trôi tuột xuống lòng sông

Nhiều năm nay, gia đình ông Trần Đình Quang ở bản Minh Tiến, xã Châu Tiến (Quỳ Châu), giật mình lo lắng mỗi lần nghe tin Thủy điện Châu Thắng xả lũ. Bởi mỗi lần như thế, khu vườn nhà ông lại càng bị thu hẹp, bởi lòng sông Hiếu nuốt trọn. Chỉ tay về phía sau nhà, ông Quang cho biết, khu vực đó từng là khu vườn trồng chuối, cỏ voi và chuồng trại. Thế nhưng, từ năm 2017 đến nay, sau khi thủy điện tích nước và xả lũ, khu vườn cũng biến mất vì bị sông ăn vào nhiều mét.

Hộ ông Quang là 1 trong 22 hộ dân ở bản Minh Tiến bị ảnh hưởng nghiêm trọng kể từ khi Thủy điện Châu Thắng hoạt động, thậm chí đe dọa đến tính mạng và tài sản. Mỗi lần mưa lớn, thủy điện xả lũ, những hộ dân này lại phải hốt hoảng tháo chạy đến nơi an toàn. “Mưa lớn cộng với thủy điện xả lũ khiến nước dâng cao, chảy xiết và nước lũ duy trì dài ngày hơn trước đây nên đất bị ngấm nước lâu, bở ra và sạt xuống”, ông Quang nói.

Cách khu vực 22 hộ dân này khoảng 3 km về phía thượng lưu sông Hiếu là Nhà máy Thủy điện Châu Thắng. Thủy điện này có công suất thiết kế 14MW, được xây dựng trên địa bàn 2 huyện Quỳ Châu và Quế Phong, trong đó, khu vực nhà máy đặt tại huyện Quỳ Châu. Nhà máy có hồ chứa với chiều dài hơn 10 km, bề rộng trung bình 200m, dung tích hồ chứa 18 triệu m3. Thủy điện Châu Thắng bắt đầu tích nước vào tháng 2/2017; phát điện vào tháng 5/2017... Trung bình mỗi năm, nhà máy nộp thuế cho Nhà nước khoảng 6,5 tỷ đồng.

Đập thủy điện Châu Thắng. Ảnh: Thành Cường

Tương tự ông Quang, vợ chồng bà Nguyễn Thị Lục cho biết, gia đình sinh sống ở đây từ hàng chục năm. Năm 2018, mưa lớn buộc Thủy điện Châu Thắng phải xả lũ, gây sạt lở nghiêm trọng. “Thủy điện xả cả 6 cửa. Ban đêm, chúng tôi nghe nước lũ về ầm ầm, sáng ra nhiều giường, tủ gỗ của gia đình mua về để bán lại đang để ở kho phía sau bị nước lũ cuốn mất”, bà Lục kể. Sau khi lũ rút, sông Hiếu đã “ăn” vào khoảng 20m, sát bức tường phía sau của căn nhà.

Theo bà Lục, trước khi có thủy điện, lũ lớn nước sông vẫn dâng cao và chảy mạnh nhưng không xiết và tạo sóng mạnh như thời điểm sau khi có thủy điện. “Họ xả lũ quá mạnh nên nước chảy tạo thành các đợt sóng ập vào khu đất ở của chúng tôi gây sạt lở”, bà Lục nói. Năm 2019, chủ đầu tư Thủy điện Châu Thắng đã hỗ trợ gia đình bà Lục 100 triệu đồng để khắc phục sự cố sạt lở. “Tôi phải bỏ thêm 40 triệu đồng nữa để thuê chở đất về san lấp mới bù được lượng đất đã bị nước cuốn đi. Nhưng tôi vẫn cứ nơm nớp mỗi khi có lũ, vì nếu thủy điện tiếp tục xả lũ như năm đó thì đất sẽ lại trôi”, bà Lục cho hay. Trong khi đó, ông Nhâm cũng được chủ thủy điện này hỗ trợ tiền mua đất, đá về san lấp, và dù 2 năm qua không có lũ quá lớn, nhưng đất, đá san lấp cũng đã bị nước cuốn đi gần một nửa.

Sát nhà bà Lục, gia đình ông Phan Văn Nhâm cũng rơi vào tình cảnh tương tự. Chỉ vào 2 bụi tre trơ gốc nằm dưới mép sông, ông Nhâm nói, 2 bụi tre này trước đây nằm trên cao, giữa vườn nhà ông. Nước lũ ồ ạt đổ về, dâng cao do thủy điện xả lũ đã đẩy 2 bụi tre trôi khỏi vị trí cũ khoảng 10m. Cách đó không xa, gia đình ông Phan Huy Ngọc cũng đang lo nhà bị cuốn trôi lúc nào không hay. Ông Ngọc cho biết, sau các đợt mưa lũ, móng nhà, nền, sàn gạch đều bị nứt nẻ. Hai căn nhà gỗ của gia đình ông bị xô nghiêng, phải chằng chống. Năm 2019, chủ đầu tư Nhà máy Thủy điện Châu Thắng đã cử người xuống kiểm tra thiệt hại, hỗ trợ ông 100 triệu đồng. Ông thuê người sửa lại nhà, nhưng cuộc sống gia đình ông vẫn chưa yên ổn.

Nhiều đất vườn, công trình phụ của người dân đã bị trôi tuột xuống dòng sông Hiếu. Ảnh: Tiến Hùng

Mòn mỏi chờ xây kè

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nghệ An, hiện tượng sạt lở ở bản Minh Tiến xảy ra với chiều dài khoảng 1.000m, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn tính mạng và tài sản của 22 hộ dân. Nhiều bụi tre, công trình phụ của người dân bị trôi xuống sông, tường nhà dân bị nứt nẻ. Nguyên nhân sạt lở, báo cáo nhận định có tác động của việc thủy điện xả lũ, gây ngập kéo dài, tạo sóng lớn khiến đất ven sông bị xói lở.

Theo người dân địa phương, ngay cả trận lụt lịch sử vào năm 1988 và 2007, nước sông Hiếu dâng cao nhất ngập tràn lên cả mặt đường, thế nhưng, khu vực dọc sông không có hiện tượng sạt lở. 2 năm qua khi nhà máy thủy điện hoạt động, hơn 20 nhà sống cạnh sông, có nhà bị sông “nuốt” 10m, có gia đình mất tới 15m đất. Nhiều vườn tược, chuồng chăn nuôi gia súc đã bị cuốn xuống sông.

Sạt lở ngày càng nghiêm trọng. Ảnh: Hùng Cường

Mới đây, UBND huyện Quỳ Châu đã vận động doanh nghiệp hơn 400 triệu đồng hỗ trợ gia đình ông Phan Huy Ngọc di dời nhà đến nơi ở mới. Tuy nhiên, ông Ngọc không đồng ý vì thấy không thỏa đáng. “Gây sạt lở không phải do hiện tượng thiên nhiên, thời tiết mà do thủy điện xả lũ nên chúng tôi không đồng ý với kiểu hỗ trợ này”, ông Ngọc nói.

Ông Sầm Thanh Hoài - Chủ tịch UBND xã Châu Tiến cho biết, tình trạng sạt lở uy hiếp hàng chục hộ dân. Tuy nhiên, ngân sách của xã không đủ để làm kè bảo vệ dân làng. "Từ lâu chúng tôi đã đề xuất làm kè nhưng đến nay vẫn chưa thấy", ông Hoài nói.

Năm 2019, khi tình trạng sạt lở diễn ra nghiêm trọng, trao đổi với phóng viên Báo Nghệ An thời điểm đó, ông Hồ Ngọc Thiết - Giám đốc Công ty cổ phần Prime Quế Phong cho biết, công ty đã và đang tích cực hợp tác cùng các cấp chính quyền để xin nguồn vốn xây dựng hệ thống kè mềm để phòng, chống sạt lở bờ sông. Tuy nhiên, đến nay đã 3 năm, bờ kè để bảo vệ cho 22 hộ dân vẫn chưa thấy đâu.

Trao đổi về vấn đề này, lãnh đạo huyện Quỳ Châu cho rằng, để quy hoàn toàn trách nhiệm cho Thủy điện Châu Thắng phải có đánh giá, kết luận của cơ quan chuyên môn, nhưng hiện nay chưa làm được. Để đảm bảo an toàn cho các hộ dân này, huyện đã đề xuất tỉnh Nghệ An bố trí kinh phí để xây dựng bờ kè chống sạt lở với kinh phí hàng chục tỷ đồng và vẫn đang chờ phê duyệt.