(Baonghean) - Huyện Thanh Chương có bề dày về truyền thống lịch sử - văn hóa, là vùng quê hiếu học với nhiều bậc anh hùng, hào kiệt.
 |
| Đình Võ Liệt (xã Võ Liệt) được xem là "Văn Miếu" của Thanh Chương (Ảnh: Hồ Phương). |
Ở Thanh Chương có đình Võ Liệt (xã Võ Liệt) nổi tiếng, nơi thờ Thành hoàng Phan Đà - một vị tướng của Lê Lợi, do ông Hoàng Chính Trực thiết kế và xây dựng. Năm 28 tuổi, Hoàng Chính Trực đỗ Cử nhân, đã xây một công trình giống như Văn Miếu ở quê hương nhằm đề cao sự học.
Hội Văn huyện Thanh Chương đã chấp nhận ý tưởng này và giao cho ông chủ công trong việc thực hiện vào năm 1859. Phía trước đình Võ Liệt có 2 dãy nhà bia với 6 tấm bia đá ghi lại tên tuổi, quê quán của 455 vị khoa bảng, đỗ từ Tú tài đến Cử nhân và Tiến sỹ của Tổng Võ Liệt từ triều Hậu Lê đến triều Nguyễn. Vì lẽ đó, đình Võ Liệt còn được xem là “Văn Miếu” của Thanh Chương.
Được biết, trong chế độ khoa cử thời phong kiến của Việt Nam, Nghệ An có 150 vị đỗ đại khoa, riêng Thanh Chương chiếm tới 25 vị.
Trong đó, xã Thổ Hào (nay là Thanh Giang) có 3 người đỗ tiến sỹ là Nguyễn Tiến Tài (đăng khoa năm 1664), Phạm Kinh Vỹ (đăng khoa năm 1724) và Nguyễn Lâm Thái (đăng khoa năm 1739). Ở xứ Phuống (Thanh Giang) hiện vẫn còn dấu tích bến Ba Nghè, là nơi 3 vị tiến sỹ kể trên xuống thuyền về làng hành lễ vinh quy bái tổ. Đặc biệt, dưới thời Lê Trung Hưng (1533-1789), có hai cha con là Nguyễn Phùng Thời và Nguyễn Bá Quýnh quê xã Hoa Lâm, tổng Xuân Lâm, huyện Nam Đường (nay là xã Ngọc Sơn- Thanh Chương) đều đỗ đại khoa.
Hiện hai cha con họ Nguyễn đang được nhân dân địa phương thờ tại đền Hai Hầu, là di tích lịch sử- văn hóa cấp quốc gia. Nhà nước và nhân dân Việt Nam luôn ghi nhận những đóng góp xuất sắc của thế hệ trí thức Tây học đã tận hiến cho khoa học ngay từ những ngày đầu lập nước, trở thành những chuyên gia đầu ngành, dẫu điều kiện lúc ấy vô cùng gian khổ và thiếu thốn. Thế hệ các nhà khoa học ấy có nhiều người sinh ra và lớn lên ở mảnh đất Thanh Chương, từng nếm “nhút mặn, chua cà”, chăn trâu dọc triền bãi và tắm mát nước sông Lam. Có thể kể ra tên tuổi các nhà khoa học được hậu thế lưu danh như: GS- Bác sỹ Hoàng Đình Cầu, GS Đặng Thai Mai, GS Tôn Quang Phiệt, GS Nguyễn Tài Cẩn, PGS Trần Đình Hượu...
Người Thanh Chương thường gọi đùa quê mình là “xứ nhút”, cách gọi này ít nhiều có hàm ý về sự vất vả, khó khăn và chứa đựng cả một niềm tự hào về quê hương. Mảnh đất gian khó ấy là nơi sinh cơ lập nghiệp và cư trú của những dòng họ nổi danh, có nhiều người khổ học thành tài, để lại tiếng thơm cho quê hương, xứ sở. Là họ Nguyễn Tài ở Thượng Thọ (Thanh Văn), họ Trần Sỹ ở xứ Phuống (Thanh Giang), họ Nguyễn Sỹ, Nguyễn Duy ở Kẻ Trằm (Thanh Lương), họ Tôn ở Võ Liệt...
 |
| Dãy bia khắc tên tuổi những người đỗ đạt khoa cử được dựng trước đình Võ Liệt (Thanh Chương) (ảnh Công Kiên). |
Không chỉ đình Võ Liệt hay bến Ba Nghè, “xứ nhút” còn có nhiều vùng đất và địa danh gắn liền với việc tôn vinh và khuyến khích sự học. Lâu nay, chính quyền và nhân dân xã Thanh An hàng năm vẫn duy trì việc tổ chức lễ Kỳ khoa tại đền Quán Thánh. Lễ Kỳ khoa được tiến hành vào ngày 15/5 Âm lịch, trước tiên là cầu quốc thái dân an, rồi cầu cho con em xã nhà đạt kết quả cao trong kỳ thi đại học đang cận kề phía trước.
Ở xã Thanh Hương, có một ngọn núi giống như hình chiếc bút đang viết vào trang sách là bầu trời, bà con quen gọi là núi Tháp Bút. Đặt tên cho ngọn núi này, người dân nơi đây gửi gắm khát vọng về sự thành công trên con đường khoa cử, mong muốn con em mình sẽ thành đạt trong học hành, lưu lại tiếng thơm cho hậu thế. Tháp Bút đã trở thành biểu tượng truyền thống hiếu học không chỉ riêng xã Thanh Hương, mà của toàn huyện Thanh Chương.
Truyền thống hiếu học của mảnh đất Thanh Chương là một dòng chảy không ngừng, thế hệ trẻ hôm nay luôn có ý thức tiếp bước ý chí của tiền nhân. Năm 2011, lớp 12A, Trường THPT Thanh Chương 1 đã lập kỳ tích khiến cả nước thán phục khi 100% học sinh (50 em) đều trúng tuyển đại học, có nhiều em đạt điểm cao. Năm 2014, lớp 12D, Trường THPT Thanh Chương 3 có 3 học sinh đỗ thủ khoa trong kỳ thi đại học, 3 học sinh này hoàn cảnh gia đình đều gặp khó khăn.
Năm 2015, toàn huyện có 48 em đạt điểm cao trong thi tuyển vào đại học theo tiêu chí trên 27 điểm với khối A và B, trên 26 điểm với khối A1, trên 25 điểm với khối A2 và trên 24 điểm với khối C. Hiện tại, Thanh Chương có 76 trường đạt chuẩn quốc gia, tỷ lệ học sinh giỏi các cấp và thi đỗ vào đại học luôn đứng tốp đầu toàn tỉnh.
Công Kiên
