Việc từ chối chi trả lương trên của Kho bạc căn cứ vào Nghị định 111/2022/NĐ-CP của Chính phủ nhưng vô hình trung lại gây khó khăn cho hoạt động của một số cơ quan, đơn vị và làm nảy sinh băn khoăn trong dư luận. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì và giải pháp nào để tháo gỡ?
Bất cập từ thực tiễn
Nghị định số 111/2022/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 30/12/2022, có hiệu lực từ ngày 22/2/2023 (gọi tắt là Nghị định 111), thay thế Nghị định 68/2000/NĐ-CP (gọi tắt là Nghị định 68) và Nghị định 161/2018/NĐ-CP (gọi tắt là Nghị định 161) quy định về hợp đồng đối với một số loại công việc trong cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp công lập.
Mặc dù vậy, do tình trạng ký hợp đồng lao động tại các đơn vị sự nghiệp công lập và cơ quan hành chính qua các thời kỳ khá phức tạp nên Bộ Nội vụ có hướng dẫn cho các địa phương một thời gian để rà soát, chuyển đổi sang ký hợp đồng theo Nghị định 111. Tại Nghệ An, từ đầu năm 2024, hệ thống Kho bạc bắt đầu kiểm soát chi theo Nghị định 111 nên các vướng mắc cũng bắt đầu phát sinh.
Đơn cử là sự việc các lao động hợp đồng tại Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư Nghệ An cũng như một số đơn vị khác bị Kho bạc từ chối chi trả lương vài tháng qua. Về vấn đề này, ông Bùi Đình Sáng- Chánh Thanh tra Sở Nội vụ cho rằng, thực tế có nhiều nguyên nhân, trong đó có tình trạng các cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập ký hợp đồng lao động khá lộn xộn. Trước đó, Sở Nội vụ đã chủ trì tiến hành kiểm tra, rà soát tại một số đơn vị, qua đó kiến nghị UBND tỉnh chỉ đạo rà soát, thanh lý các hợp đồng đã ký không đúng quy định để chấm dứt tình trạng này.
Trong khi đó, ông Trần Châu Thành - Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm ngư, Chi cục Thủy sản- Kiểm ngư, người có hơn 20 năm trên tàu kiểm ngư cho rằng: Quy định về tiêu chuẩn đối với lao động kiểm ngư trên tàu là chưa phù hợp, vì các công chức, viên chức đang làm việc Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư hiện nay khó có điều kiện sức khỏe để làm việc trên tàu dài ngày trên biển. Yêu cầu làm việc trên tàu trước hết phải đảm bảo an toàn cho bản thân thì mới hoàn thành nhiệm vụ kiểm tra, kiểm soát trên biển... Hiện cả nước cũng như Nghệ An đang tăng cường kiểm tra chống khai thác vi phạm IUU, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và gỡ thẻ vàng EC, nhưng tàu kiểm ngư vì thiếu lao động mà phải nằm bờ là rất đáng tiếc.
Đây là một thực trạng nan giải bởi trước đây, theo Nghị định 68 và Nghị định 161 của Chính phủ về ký hợp đồng lao động tại cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập, điều kiện khá mở, không ghi rõ các cơ quan, đơn vị được ký hợp đồng lao động để làm việc gì, nhưng nay theo Nghị định 111 quy định chặt chẽ hơn khi ghi rõ: Cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập không được ký hợp đồng để làm các công việc chuyên môn, trừ các trường hợp đã được quy định.
Tìm hiểu thực tế tại các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập từ năm 2022 trở về trước, mặc dù đã có quy định khi một cơ quan, đơn vị muốn tuyển dụng, ký hợp đồng lao động thì phải báo cáo với cơ quan chủ quản và khi được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận thì được ký và bố trí nguồn chi trả lương. Tuy nhiên, trên thực tế, do khối lượng công việc ngày càng tăng và trong thời gian dài không được bổ sung định biên nên phần đa các đơn vị đã “phá rào”, tự ký hợp đồng lao động.
Các cơ quan hành chính do kinh phí eo nên chỉ ký hợp đồng lao động để làm các công việc hỗ trợ, phục vụ như lái xe, tạp vụ... (còn gọi là Hợp đồng 68), nay theo Nghị định 111 chuyển đổi tương đối dễ. Tuy nhiên, các đơn vị sự nghiệp công lập do số lượng hợp đồng lao động ký nhiều, làm cả những công việc chuyên môn nên khó giải quyết, tháo gỡ hơn. Chẳng hạn, ngành Giáo dục ký hợp đồng với giáo viên đứng lớp, ngành giao thông ký hợp đồng làm thanh tra viên giao thông; ban quản lý dự án đầu tư các sở, ngành và UBND cấp huyện ký các hợp đồng lao động làm các việc liên quan đến quản lý giám sát thi công...
Một cán bộ công tác lâu năm tại Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Quỳnh Lưu chia sẻ: Trước đây, các khoản thu - chi tại các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập chưa rõ ràng, dù mức lương theo hợp đồng không cao nhưng các đơn vị còn cân đối được nên chưa phát sinh các phức tạp. Song hiện nay, do các khoản thu - chi ngày càng chặt chẽ nên các đơn vị không có kinh phí chi trả lương và các bất cập, hạn chế bộc lộ dần.
Vì thế, cũng như nhiều địa phương khác, huyện Quỳnh Lưu sau nhiều năm không được bổ sung chỉ tiêu tuyển dụng giáo viên mới, nên để đáp ứng yêu cầu giảng dạy, từ năm 2010, huyện Quỳnh Lưu cũng như nhiều địa phương khác đã ký hợp đồng với giáo viên để giảng dạy, đứng lớp theo năm học và hè không có lương. Mặt khác, do Nghị định 68 và Nghị định 161 của Chính phủ chưa quy định rõ nên nhiều địa phương cũng hợp đồng lao động các vị trí văn thư, thủ quỹ, nhân viên thư viện trong trường học.
Việc Kho bạc Nhà nước Quỳnh Lưu từ chối chi trả lương của 9 giáo viên hợp đồng đầu năm 2024, cũng như một số Kho bạc Nhà nước cấp huyện, thành từ chối chi trả chế độ cho một số cán bộ trường học, giáo viên thuộc diện biệt phái khiến dư luận rất băn khoăn. Sau khi rà soát, cuối tháng 2/2024, Sở Giáo dục và Đào tạo có văn bản kiến nghị UBND tỉnh; đồng thời, rà soát cho thấy toàn tỉnh hiện có trên 340 giáo viên, cán bộ trường học được ký hợp đồng theo diện trên.
Trao đổi với chúng tôi, đại diện lãnh đạo Sở Nội vụ cho biết thêm: Đến thời điểm này, trong khi cơ bản các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc ban, sở, ngành cấp tỉnh đã rà soát, cơ bản chuyển đổi các trường hợp ký hợp đồng theo Nghị định 68 và Nghị định 161 sang ký hợp đồng theo Nghị định 111 thì một số đơn vị sự nghiệp công lập vẫn chưa hoàn thành vì có vướng mắc.
Trên thực tế, mặc dù theo Nghị định 111, các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập không được ký hợp đồng lao động để làm các công việc có tính chất chuyên môn nhưng tại Điều 4, Nghị định này cũng quy định rõ trường hợp các cơ quan, đơn vị sự nghiệp thuộc diện áp dụng cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 60/2021 ban hành ngày 21/6/2021 thì vẫn được ký hợp đồng để làm các công việc chuyên môn. Theo quy định này, có thể hiểu, các đơn vị sự nghiệp có thu như bệnh viện, ban Quản lý cảng cá... có thể chi lương cho các lao động từ nguồn thu của mình và không trả lương qua Kho bạc Nhà nước nên hiện tại chưa phát sinh vướng mắc.
Rà soát để tìm hướng tháo gỡ?
Để giải quyết các vướng mắc về chi trả lương cho các giáo viên ký hợp đồng ngoài chỉ tiêu UBND tỉnh giao, ngay sau khi một số giáo viên hợp đồng tại địa bàn TP. Vinh và huyện Quỳnh Lưu bị ngưng trả lương, từ giữa tháng 1/2024, Kho bạc Nhà nước tỉnh do các đơn vị phản ứng nên đã có văn bản đề nghị UBND tỉnh. Đến đầu tháng 3/2024, Sở Giáo dục và Đào tạo cũng có văn bản gửi Sở Nội vụ và báo cáo UBND tỉnh về sự việc trên để xin ý kiến chỉ đạo xử lý.
Theo đó, ngày 8/3/2024, UBND tỉnh có Văn bản số 1744/UBND-TH gửi các sở, ban, ngành cấp tỉnh; UBND các huyện, thành, thị và các đơn vị sự nghiệp trực thuộc UBND tỉnh, cho ý kiến đối với hợp đồng thực hiện hỗ trợ, phục vụ và đối với hợp đồng thực hiện công việc chuyên môn, nghiệp vụ trong đơn vị sự nghiệp công lập khi triển khai Nghị định 111 trong thực tiễn.
Thực hiện Văn bản số 1744/UBND-TH, Sở Nội vụ chủ trì, phối hợp với Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước và các sở, ngành liên quan tham mưu UBND tỉnh trình phương án xử lý, giải quyết tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc đối với hợp đồng thực hiện công việc chuyên môn nghiệp vụ trong đơn vị sự nghiệp công lập; đồng thời, đề nghị các sở ngành, UBND các huyện, thành, thị báo cáo tình hình vướng mắc liên quan đến ký hợp đồng gửi Sở Nội vụ để tổng hợp.
Theo ông Phạm Văn Lương - Trưởng phòng Viên chức, Sở Nội vụ, để giải quyết dứt điểm các trường hợp phát sinh liên quan đến việc ký hợp đồng ngoài chỉ tiêu, quy định như trường hợp của 9 giáo viên tại Quỳnh Lưu hay 10 lao động kiểm ngư tại Chi cục Thủy sản- Kiểm ngư Nghệ An dẫn tới bị Kho bạc Nhà nước từ chối chi trả lương, các đơn vị cần thực hiện đúng Nghị định 111. Tức là chỉ được ký hợp đồng hỗ trợ, phục vụ theo quy định tại Điều 4) và chỉ các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc diện khoán chi mới được ký hợp đồng làm các công việc chuyên môn (Điều 9); đồng thời, chỉ đạo xem xét, rà soát để chuyển đổi sang ký hợp đồng theo Nghị định 111 của Chính phủ.
Với các vướng mắc phát sinh liên quan đến hợp đồng do các thời kỳ trước để lại, căn cứ vào chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở Nội vụ sẽ làm việc với các đơn vị liên quan để rà soát cụ thể để tham mưu, tháo gỡ. Hiện nay, mặc dù thời hạn giao báo cáo trả lời của UBND tỉnh đã hết (15/3) nhưng mới chỉ có một số sở ngành, địa phương, đơn vị gửi về nên Sở Nội vụ chưa thể tổng hợp. Sắp tới, thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh, sở sẽ có buổi làm việc với Sở Nông nghiệp và PTNT, các sở liên quan xem xét, thống nhất phương án trình UBND tỉnh giải quyết, tháo gỡ.
