Công tác khuyến nông trong xây dựng nông thôn mới

Năm 2014, huyện Quỳnh Lưu có 5 xã về đích nông thôn mới (NTM). Một trong những điểm chung là các xã đăng ký về đích NTM đều có tốc độ tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế khá nổi bật. Cùng với khai thác hiệu quả các thế mạnh kinh tế, xã còn xây dựng được các mô hình sản xuất, tạo việc làm, nâng cao thu nhập, ổn định đời sống bà con. Để thực hiện được mục tiêu trên, cấp ủy, chính quyền địa phương nỗ lực tiếp cận, đưa các mô hình khuyến nông về đồng ruộng. Trước khi có các mô hình cây, con cho giá trị kinh tế cao như hiện nay, các xã Quỳnh Giang, Quỳnh Hồng, Quỳnh Hậu hay Ngọc Sơn, Quỳnh Lương... đều gặp các vấn đề khi năng suất lúa kịch trần, rau màu đến mùa thu hoạch ế ẩm. Nhờ các mô hình của khuyến nông như sản xuất rau sạch theo tiêu chuẩn VietGAP hay mô hình trồng các cây mới trên đất màu, đất cao cưỡng... đã dần dần thay đổi tư duy, bà con mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng, mùa vụ mang lại giá trị cao.

Kiểm tra trước khi nghiệm thu mô hình nuôi tôm của hộ ông Hồ Đức Toàn, xóm Học Văn, xã Quỳnh Bảng (Quỳnh Lưu).

Về Quỳnh Bảng trong dịp xã nghiệm thu mô hình khuyến nông trong phát triển kinh tế nuôi trồng thủy sản. Với 186 ha tôm thâm canh, Quỳnh Bảng là vùng nuôi tôm trọng điểm của tỉnh. Tuy nhiên, trong những năm qua do môi trường bị ô nhiễm nên tôm nuôi thường bị dịch bệnh. Vụ nuôi 2015, Trung tâm Khuyến nông hỗ trợ, xã đã xây dựng mô hình “nuôi tôm an toàn sinh học”, gia đình ông Hồ Đức Toàn ở xóm Học Văn và ông Nguyễn Văn Tài ở xóm Đồng Văn được chọn làm thí điểm. Sau 2 tháng nuôi, với 5.000m2 đầm mỗi mô hình, năng suất đạt 10 tấn/ha, tỷ lệ tôm thu hoạch 70 - 80 con/kg. Với giá bán trên 100 ngàn đồng/kg, mỗi mô hình lãi 300 triệu đồng, thành công ngoài mong đợi. Ông Vũ Văn Dương, Phó Chủ tịch UBND xã đánh giá: Vụ tôm năm nay sản xuất không thuận lợi, xã có trên 100 hộ nuôi nhưng chỉ 10% số hộ có lãi, trong đó có 2 mô hình do khuyến nông hỗ trợ thành công là một sự động viên khích lệ không nhỏ đối với phong trào. Nuôi tôm là mũi nhọn kinh tế cũng như thế mạnh của xã. Nếu nuôi tôm thắng lợi, mỗi năm sẽ mang lại giá trị hàng trăm tỷ đồng, chiếm gần 1 nửa giá trị sản xuất hàng năm của xã, là cơ sở để nâng cao thu nhập bình quân cho người dân...

Qua tìm hiểu thực tế ở Yên Thành, Diễn Châu cũng xuất hiện nhiều mô hình sản xuất đem lại hiệu quả kinh tế cao. Từ mô hình hỗ trợ khảo nghiệm đầu tiên trong sản xuất lúa chất lượng cao của một số xã, đến nay các mô hình đã được nhân rộng ra nhiều xã, tạo nên những cánh đồng mẫu cho thu nhập cao. Tại các xã này, không chỉ cây lúa mà các ngành nghề khác cũng rất phát triển như làm nấm hương, mộc nhĩ, rau sạch... có những mô hình cây, con mới như dưa hấu, dưa lê được chuyển giao thành công, trở thành cơ cấu cây trồng chính hàng năm; tạo điều kiện để cho bà con chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tăng mùa vụ, nâng cao giá trị thu nhập trên 1 đơn vị diện tích từ 1,5 đến 3 lần.

Mô hình trồng rau màu trái vụ của anh Hoàng Văn Hiên, xã Nam Thành (Yên Thành).

Mặc dù vậy, ở nhiều nơi, công tác khuyến nông chưa phát huy rõ nét là do cơ chế quản lý và nguồn lực đầu tư còn dàn trải. Vai trò của khuyến nông trong xây dựng các mô hình sản xuất NTM ngày càng lớn, ngoài tham gia xây dựng quy hoạch, thẩm định dự án sản xuất thì khuyến nông còn có trách nhiệm tham gia nghiệm thu, quyết toán mô hình. Thế nhưng, có nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp, địa phương không mời khuyến nông tham gia hoặc tham gia rất hạn chế, càng không được mời nghiệm thu, quyết toán khi mô hình kết thúc. Chính vì vậy, mặc dù bị gán là các mô hình khuyến nông về cơ sở nhưng bộ máy khuyến nông ở cơ sở không được tham gia...

Bên cạnh đó, mặc dù đã có cố gắng nhưng kinh phí dành cho khuyến nông cũng khá hạn hẹp, bình quân mỗi năm, toàn tỉnh chỉ có từ 2 - 3 tỷ đồng chia đều cho 21 huyện, thành, thị. Vì kinh phí ít nên ngoại trừ các xã điểm đăng ký về đích NTM được ưu tiên đầu tư với định mức kinh phí lớn hơn từ chương trình mục tiêu quốc gia (phổ biến từ 150 -170 triệu đồng/mô hình) còn lại nguồn hỗ trợ từ tỉnh chỉ 50 - 80 triệu đồng/mô hình. Trong 4 năm xây dựng NTM, với khoảng 10 tỷ đồng, toàn tỉnh đã xây dựng được 460 mô hình trên nhiều lĩnh vực. Tuy vậy, với 467 xã, bình quân mỗi xã chỉ được 1 mô hình nên tác động của các mô hình khuyến nông vào sản xuất còn rất khiêm tốn.

Một trong những nguyên nhân khiến hiệu quả của khuyến nông trong xây dựng NTM chưa cao là do quy định về sự tham gia của khuyến nông còn chưa rõ ràng; khuyến nông hầu như mới dừng lại ở tư vấn, tập huấn kỹ thuật mà chưa thực sự là người sát cánh, đồng hành cùng với nông dân cùng làm và cùng chịu trách nhiệm về kết quả triển khai mô hình. Đến thời điểm này mới chỉ có 2 trạm khuyến nông cấp huyện của tỉnh là thành viên Ban điều phối NTM huyện, còn lại các trạm khuyến nông khác đứng ngoài cuộc, địa phương xây dựng các mô hình sản xuất không được mời tham gia. 

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, mặc dù trên địa bàn tỉnh có các mô hình khuyến nông thành công nhưng việc nhân rộng mới chỉ trong địa bàn từng xã của từng huyện mà chưa có sự liên kết để mở rộng thành liên xã, liên vùng. Ông Nguyễn Quý Linh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh cho biết: “Xuất phát từ thực trạng trên, sắp tới, Trung tâm đang được Sở NN&PTNT và UBND tỉnh giao mở một cuộc hội thảo chuyên đề đánh giá vai trò, vị trí của công tác khuyến nông trong xây dựng NTM. Từ đó tham mưu cho tỉnh xây dựng cơ chế và giải pháp chỉ đạo. Thực tế cho thấy, địa phương nào thực sự quan tâm đến công tác khuyến nông, sau khi nghiệm thu, nếu thấy mô hình phù hợp với địa phương mình thì chỉ đạo quyết liệt để ứng dụng vào sản xuất; vận dụng, lồng ghép một số cơ chế, chính sách để đầu tư nhân rộng mô hình thì ở đó có phong trào sản xuất khá. Nếu làm được như vậy, chắc chắn hiệu quả của các mô hình và vai trò của khuyến nông sẽ ngày càng phát huy hiệu quả tích cực vào công cuộc xây dựng NTM. 

Nguyễn Hải