Theo một nghiên cứu mới của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), xung đột Nga-Ukraine đã và đang thúc đẩy mạnh mẽ làn sóng mua bán vũ khí mới ở châu Âu, trong đó các nhà sản xuất Mỹ là những bên hưởng lợi chính.
Từ năm 2019 đến năm 2023, thương mại vũ khí trên toàn thế giới giảm 3,3% so với số liệu từ năm 2014-2018, nhưng lượng vũ khí mà các nước châu Âu nhập khẩu trong giai đoạn trên đã tăng gấp đôi so với 5 năm trước đó.
Chiếm nhiều nhất trong tổng doanh số vũ khí bán cho các nước châu Âu có nguồn gốc từ Mỹ, ở mức 55%. Con số này tăng 20 điểm phần trăm so với giai đoạn trước.
Sự thống trị toàn cầu của Mỹ
Chủ yếu nhờ bán sang các nước châu Âu, Mỹ đã có thể tăng kim ngạch xuất khẩu vũ khí của mình lên 17%. Các nhà sản xuất ở Mỹ đã giao vũ khí cho 107 quốc gia, nhiều hơn bất kỳ giai đoạn nào khác mà SIPRI từng nghiên cứu và nhiều hơn bất kỳ quốc gia xuất khẩu vũ khí nào khác.
Mathew George, giám đốc Chương trình Chuyển giao Vũ khí của SIPRI, cho biết: “Mỹ đã tăng cường vai trò nhà cung cấp vũ khí trên toàn cầu - một khía cạnh quan trọng trong chính sách đối ngoại của họ - xuất khẩu nhiều vũ khí hơn sang nhiều quốc gia hơn bao giờ hết trong quá khứ. Điều này diễn ra trong thời điểm sự thống trị về kinh tế và địa chính trị của Mỹ đang bị thách thức bởi các cường quốc mới nổi”.
Không quá ngạc nhiên khi Ukraine là quốc gia châu Âu có lượng nhập khẩu vũ khí tăng mạnh nhất. Từ năm 2019 đến 2023, Ukraine từ nước nhập khẩu ít nhất và là nơi sản xuất trong nước trở thành nước mua vũ khí nhiều thứ 4 thế giới, xếp sau Ấn Độ, Saudi Arabia và Qatar. Nhập khẩu của nước này đã tăng 6.600% so với kỳ trước.
Năm 2023, Ukraine là nước nhập khẩu vũ khí số 1 toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều loại vũ khí mà nước này nhận được là do các đồng minh của họ cung cấp chứ không phải họ mua. Mỹ, Đức và Ba Lan là 3 nhà cung cấp hàng đầu cho Ukraine.
Xuất khẩu từ Nga giảm sút
Năm nhà xuất khẩu vũ khí lớn nhất thế giới là Mỹ, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức. Pháp đã vượt qua Nga để giành vị trí số 2.
Xuất khẩu vũ khí của Nga đã giảm 53%. Doanh số bán vũ khí của Pháp lại tăng 47%. Năm 2019, 31 quốc gia vẫn nhận vũ khí từ Nga. Đến năm 2023, con số đó đã giảm xuống còn 12, trong đó Ấn Độ và Trung Quốc, những nước vẫn duy trì thương mại dầu mỏ và khí đốt với Nga, cho đến nay là những khách hàng quan trọng nhất.
“Trong các trường hợp khác, ở một mức độ nào đó, Mỹ và các nước châu Âu cũng đã gây áp lực lên các quốc gia từng mua vũ khí của Nga trước đây hoặc đang nghĩ đến việc làm điều đó” - Pieter Wezeman, một trong những tác giả của bản báo cáo, nói với DW.
Wezeman nói rằng đó là "điều mà chúng ta có thể thấy rất rõ ràng trong trường hợp Ai Cập, quốc gia định mua máy bay chiến đấu của Nga, sau đó bị Mỹ gây áp lực không làm như vậy và về cơ bản giờ đây đã quay sang Pháp để mua máy bay chiến đấu tiên tiến”.
Chuyên gia Wezeman cho biết thêm, Pháp đang theo đuổi chính sách “chủ quyền chiến lược”. Ông nói: "Về cơ bản, họ muốn có khả năng sử dụng vũ lực quân sự bất cứ khi nào họ muốn mà không bị phụ thuộc vào vũ khí của người khác. Vì vậy, họ cần một ngành công nghiệp vũ khí, nhưng để làm được điều đó, người ta thực sự cần phải xuất khẩu. Nếu không, điều đó sẽ trở nên quá tốn kém”.
Cũng theo Wezeman, ngành công nghiệp vũ khí của Pháp đã rất thành công trong 10 năm qua, với các sản phẩm bán chạy nhất là máy bay chiến đấu Rafale, cũng như tàu ngầm và tàu khu trục.
Xuất khẩu tàu ngầm của Đức
Vị thế nước xuất khẩu vũ khí số 5 thế giới của Đức không thay đổi từ năm 2014 đến năm 2023, và khu vực khách hàng chính của họ là Trung Đông.
Xuất khẩu vũ khí từ Đức đã giảm 14% trong khoảng thời gian trên, mặc dù Wezeman cho biết mức giảm này chỉ mang tính tương đối. Khoảng thời gian 5 năm trước đó hết sức sôi động nhờ một loạt đơn đặt hàng lớn, đặc biệt là đơn đặt mua tàu ngầm.
Trái lại, riêng năm 2023 lại đặc biệt tốt đối với ngành công nghiệp vũ khí Đức. Wezeman nói rằng điều đó "dĩ nhiên phần nào liên quan đến viện trợ quân sự dành cho Ukraine, nhưng cũng liên quan đến việc chuyển giao, chẳng hạn các tàu ngầm cho Singapore, các tàu khu trục và tàu hộ tống cho cả Israel và Ai Cập".
Khác với các đối tác ở châu Âu, các nước châu Phi đã mua số lượng vũ khí nước ngoài từ năm 2019 đến năm 2023 bằng khoảng một nửa so với nửa thập kỷ trước, phần lớn là do lượng mua từ hai nhà nhập khẩu lớn giảm. Algeria nhập khẩu vũ khí ít hơn 77%, trong khi đó lượng mua hàng của Maroc cũng giảm 46%.
Nga, với sự hiện diện ngày càng tăng ở lục địa này trong những năm gần đây, là nhà cung cấp vũ khí số 1 cho các nước ở châu Phi, theo sau là Mỹ và Trung Quốc.
