Sớm tháo gỡ 'điểm nghẽn' trong phát triển công nghiệp hỗ trợ

Nhiều “điểm nghẽn”

Một trong những yêu cầu, định hướng lớn để phát triển công nghiệp tại Nghệ An là phải ưu tiên đầu tư và thu hút những dự án có tính chất động lực, đầu tàu dẫn dắt nền công nghiệp; dự án phải có công nghệ, thiết bị hiện đại để chế biến sâu, mang lại giá trị gia tăng và hàm lượng trí tuệ cao; hạn chế chế biến, xuất khẩu sản phẩm thô. Cùng với đó là ưu tiên hỗ trợ doanh nghiệp vệ tinh, công nghiệp phụ trợ nhằm thu hút lao động địa phương…

Tuy nhiên, trong một thời gian dài, tỉnh chưa thu hút được các dự án công nghiệp mũi nhọn. Công nghiệp hỗ trợ còn kém phát triển nên ít có cơ hội cho doanh nghiệp nội tỉnh tham gia vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu do các doanh nghiệp FDI mang lại. Đến thời điểm này, ngoại trừ ngành xi măng và bia đã có một số doanh nghiệp phụ trợ cung ứng các hạng mục như bao bì, vỏ, vận chuyển thì các sản phẩm công nghiệp khác đều chưa có doanh nghiệp phụ trợ đáp ứng được yêu cầu.

Điển hình như Công ty CP Trung Đô, trước đây sản xuất gạch ốp lát granite và ngói gốm sứ, mỗi khi dây chuyền thiết bị hỏng hóc phải chật vật tìm đối tác cung cấp thiết bị ngoại tỉnh về sửa chữa. Thậm chí các linh kiện như đai, bao bì đóng gói gạch, ngói cũng phải ra Hà Nội, Nam Định đặt hàng. Hiện nay, sản phẩm đá nung kết tấm lớn nhân tạo ra đời nhưng thiết bị thi công, keo dính đều phải phụ thuộc các doanh nghiệp ngoài nên giá sản phẩm tăng, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Dệt may là một trong những ngành công nghiệp mũi nhọn của Nghệ An. Tuy nhiên, trong khi số lượng nhà máy may ở Nghệ An khá nhiều thì doanh nghiệp vệ tinh, hỗ trợ lại quá ít. Các ngành như dệt, nhuộm ở Nghệ An vẫn đang là “vùng trũng”. Toàn tỉnh hiện mới chỉ có 1 nhà máy sợi của Công ty CP Dệt may Hoàng Thị Loan sản lượng 20.000 tấn sợi/năm; 1 cơ sở thêu (Cụm công nghiệp Lạc Sơn, huyện Đô Lương) và khoảng 18 cơ sở dệt thủ công khác. Chỉ có 1 nhà máy sản xuất sợi - là dây chuyền sản xuất Nhà máy Sợi Vinh được đầu tư từ thập kỷ 90 của thế kỷ trước.

Khó khăn về nguyên liệu khiến ngành dệt may vẫn trong vòng luẩn quẩn, phải nhập bông về xe sợi, sau đó bán sợi rồi nhập vải. Đại diện Công ty TNHH Prex Vinh cho biết: Ngành may đang phải nhập khẩu từ 60-70% nguyên phụ liệu, trong đó, phần lớn là từ Trung Quốc. Ngành dệt may của ta mạnh về sợi, may nhưng thiếu khâu dệt nhuộm khiến các công ty phải xuất sợi sang Trung Quốc sau đó nhập vải về. Bất cập này khiến ngành dệt may của cả nước nói chung, Nghệ An nói riêng đang phải nhập khẩu một lượng lớn nguyên liệu vải khiến giá trị cạnh tranh giảm.

Bên cạnh đó, hiện nay nhu cầu thay thế linh kiện máy móc ở các công ty may rất lớn nhưng các công ty đều phải nhập khẩu từ nước ngoài. Các sản phẩm nhựa hỗ trợ cho ngành dệt may như ống nhựa cho ngành dệt, sợi tổng hợp, móc áo, nhãn mác, logo, khóa kéo, nút áo cho ngành may; các loại ghim cài, kẹp nhựa hay các sản phẩm hóa chất cho ngành dệt như thuốc nhuộm, chất trợ, hóa chất cơ bản, chế phẩm sinh học đều đang phải nhập từ nước ngoài.

Trong một hội thảo khoa học về công nghiệp Nghệ An đến năm 2030, TS. Lê Xuân Sang - Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, dệt may là nhóm ngành cần thiết phải có công nghiệp hỗ trợ, vì hiện nay trên địa bàn tỉnh đã có nhiều dự án may mặc vào đầu tư, trong đó một số doanh nghiệp đầu tư dây chuyền với quy mô khá lớn,... Việc phải nhập khẩu phần lớn các nguyên liệu, phụ kiện khiến giá trị gia tăng ngành này chưa cao, cần thiết phải thu hút nhiều dự án công nghiệp hỗ trợ để giảm nhập siêu.

Ông Hoàng Minh Tuấn – Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập khẩu, Sở Công Thương cho biết: Công nghiệp dệt may Nghệ An là ngành chủ lực tạo ra nhiều việc làm, mang lại kim ngạch xuất khẩu cao cho tỉnh. Tuy nhiên, các doanh nghiệp chủ yếu là gia công, nguồn nguyên phụ liệu phải phụ thuộc vào nhập khẩu. Nếu lỗ hổng này không được khắc phục thì việc chủ động nguyên phụ liệu để tận dụng các Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương như CPTPP, EVFTA sẽ rất khó khăn.

Cần có chính sách thu hút

Đến nay, cả nước mới có 5.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, chiếm 4,5% tổng số doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Trong bức tranh chung đó, công nghiệp hỗ trợ của Nghệ An vừa yếu và thấp hơn mức trung bình cả nước, chiếm tỷ trọng nhỏ trong giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh. Số lượng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trên từng ngành, lĩnh vực còn ít. Các doanh nghiệp này vừa yếu về năng lực vốn, công nghệ, năng lực sản xuất, vừa hạn chế về phạm vi thị trường, chỉ có khả năng tham gia vào một số lĩnh vực không đòi hỏi cao về kỹ thuật công nghệ và kỹ năng sản xuất.

Quá trình phát triển công nghiệp hỗ trợ đang gặp phải nhiều rào cản về công nghệ và chi phí, thị trường kết nối giữa bên cung cấp và bên có nhu cầu. Chính sách hỗ trợ, chất lượng nguồn nhân lực và quy hoạch cũng như cơ sở hạ tầng kỹ thuật; năng lực cung cấp của ngành công nghiệp hỗ trợ còn rất hạn chế. Khả năng liên kết được với các doanh nghiệp trong và ngoài nước để cung cấp nguyên liệu linh kiện phụ tùng yếu.

TS. Lê Xuân Sang - Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam

TS Nguyễn Xuân Thanh - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ và Tư vấn công thương Nghệ An cho biết: Một trong những hạn chế hiện nay là chính sách hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ còn nhiều bất cập, mặc dù chính sách không phân biệt loại hình doanh nghiệp, nhưng doanh nghiệp FDI đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ thì lại không được hưởng hỗ trợ theo Quyết định số 39/UBND. Lý do là các doanh nghiệp này đã hưởng các ưu đãi về thuê đất, miễn giảm thuế khác nên không được hưởng chính sách trên.

Vì lý do trên nên khoản kinh phí mỗi năm khoảng 2 tỷ đồng hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ, vệ tinh rất khó giải ngân. Công nghiệp hỗ trợ của tỉnh đã yếu lại càng khó hơn.

Nghệ An đang phấn đấu giá trị sản xuất công nghiệp hỗ trợ tăng bình quân 9-10%/năm, đến năm 2025 chiếm từ 10-12% giá trị sản xuất toàn ngành công nghiệp. Tăng dần tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của tỉnh. Giai đoạn 2018-2025, phấn đấu số lượng doanh nghiệp tăng bình quân 3%/năm, đến năm 2025 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ chiếm từ 10 -12% số lượng doanh nghiệp toàn ngành công nghiệp. Có từ 20 - 30 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đóng trên địa bàn tỉnh tham gia cung ứng cho các doanh nghiệp FDI và tham gia vào chuỗi giá trị của các tập đoàn.

Một trong những yêu cầu, định hướng lớn trong phát triển công nghiệp của Nghệ An là ưu tiên đầu tư và thu hút được những dự án có tính chất động lực, đầu tàu dẫn dắt nền công nghiệp. Tăng tỷ lệ nội địa hóa bằng phát triển công nghiệp hỗ trợ, doanh nghiệp vệ tinh để các doanh nghiệp nhỏ và vừa tận dụng cơ hội tham gia vào chuỗi sản xuất toàn cầu của doanh nghiệp FDI là vấn đề đặt ra hiện nay.

Để tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực có tiềm năng nhất, đem lại hiệu quả đầu tư cao nhất, cần có định hướng, mục tiêu cùng với hệ thống cơ chế, chính sách và những giải pháp thúc đẩy từ phía cơ quan quản lý Nhà nước. Mục tiêu phát triển công nghiệp Nghệ An trong những năm tới là vừa ưu tiên các ngành có lợi thế cạnh tranh, vừa tập trung chuyển dịch cơ cấu sang các lĩnh vực có hàm lượng khoa học - công nghệ cao, tăng tỷ trọng hàng công nghiệp xuất khẩu, đẩy mạnh các ngành sản xuất thành phẩm cuối cùng…