Sự thất bại về thông tin tình báo
Theo Reuters, các quan chức Israel đã công khai nói về việc sử dụng thứ công nghệ như vậy trong cuộc chiến lớn gần đây nhất của họ ở Gaza vào năm 2021, và cả AI tốt nhất cũng như máy bay không người lái mới nhất của họ chắc chắn một lần nữa sẽ giúp lựa chọn và tiêu diệt các mục tiêu tại vùng lãnh thổ này.
Tuy nhiên, việc các hệ thống này không đưa ra cảnh báo trước về cuộc tấn công của Hamas hôm thứ Bảy vừa qua thể hiện sự thất bại về thông tin tình báo, điều có thể sẽ được nghiên cứu và thảo luận trong nhiều năm nữa.
Quy mô của các sự kiện cuối tuần qua chỉ mới trở nên rõ ràng, với 700 người Israel hiện được cho là đã thiệt mạng và hàng trăm người Palestine tử vong trong các cuộc tấn công trả đũa vào Gaza.
Nhiều vị trí quân sự tiền tuyến của Israel và các cộng đồng gần Gaza đã bị tấn công, trong nhiều trường hợp dường như không có hoặc có rất ít cảnh báo, trong khi quy mô các vụ phóng tên lửa của Hamas đôi khi còn áp đảo hệ thống phòng thủ Vòm Sắt tinh vi của Israel.
Các cơ quan tình báo của Mỹ và đồng minh từng tự chúc mừng nhau khi đã cảnh báo sớm về chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine vào tháng 2/2022, giờ đây dường như cũng bị bất ngờ. Họ cũng có thể sẽ xem xét những gì đã xảy ra để rút ra bài học nhằm tránh điều tương tự tái diễn.
Một cựu quan chức tình báo phương Tây giấu tên cho biết: “Sẽ phải có những tín hiệu cảnh báo. Rõ ràng, Hamas có thể làm điều này mà không để lại dấu vết dữ liệu nào, hoặc có manh mối đã xuất hiện nhưng không được diễn giải từ dữ liệu”.
Từ máy bay không người lái sử dụng phần mềm nhận dạng khuôn mặt đến các trạm kiểm soát biên giới và thiết bị điện tử nghe lén thông tin liên lạc, hoạt động tình báo, giám sát Gaza của Israel được coi là một trong những nỗ lực mạnh mẽ và tinh vi nhất so với bất cứ đâu.
Theo một tuyên bố của NATO, Đô đốc Hà Lan Robert Bauer đã đến thăm Israel vào tháng trước, một phần để học hỏi kiến thức chuyên môn của Sư đoàn Gaza của Israel gần đó, phần khác để "tìm kiếm những khả năng quân sự sáng tạo".
Vào tháng 5, Tổng Vụ trưởng Bộ Quốc phòng Israel Eyal Zamir cho biết, nước này đang trên đà trở thành một "siêu cường" trí tuệ nhân tạo, sử dụng các kỹ thuật như vậy để đảm bảo tính nhanh chóng, hiệu quả của quá trình ra quyết định và phân tích.
Ấy vậy mà, những sự kiện cuối tuần vừa qua lại cho thấy chính quyền Israel đã quá tự tin vào những khả năng đó. Đó có thể là lời cảnh báo cho các chính phủ khác, khi họ ngày càng chuyển sang sử dụng nhiều nhà thầu trí tuệ nhân tạo, với những hứa hẹn có thể đưa ra những phân tích chính xác và cảnh báo sớm.
Những kỹ thuật như vậy có thể sẽ vô cùng giá trị đối với việc tổng hợp khối lượng dữ liệu khổng lồ, đặc biệt là trong các lĩnh vực kỹ thuật như sóng âm hoặc radar. Nhưng chúng chỉ cho hiệu quả tương ứng với các nguồn nguyên liệu “đầu vào” – trong khi hoạt động của con người tại môi trường đô thị đông đúc, chen chúc như Gaza gần như không thể diễn giải một cách dễ dàng, đơn giản.
Cuộc phản công trên không và có lẽ sắp tới là cả trên bộ của Israel nhằm vào Gaza sẽ được coi là cơ hội để trả đũa cuộc tấn công của Hamas, đồng thời cũng khẳng định lại uy tín, danh tiếng của nhà nước an ninh Israel và ngành công nghiệp công nghệ cao hỗ trợ họ - còn các quan chức Israel lập luận rằng, bất kỳ hệ quả thương vong dân sự nào thì đều là lỗi của Hamas.
Các quan chức Israel cho biết, mỗi cuộc chiến và chiến dịch trước đây của họ ở Gaza đều sử dụng thông tin tình báo và tổ chức các cuộc tấn công có độ chính xác hơn bao giờ hết - nhưng các cuộc tấn công năm 2021 vẫn khiến gần 350 người Palestine thiệt mạng. Các mục tiêu hiện đang bị tấn công có thể đã được thu thập, đối chiếu trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.
Ẩn mình trong tầm ngắm?
Khi che giấu cuộc tấn công của mình, Hamas có thể đã được hỗ trợ bởi tình hình ở Dải Gaza, nơi Hamas nắm quyền từ năm 2007 và khoảng 2,3 triệu người sống trong điều kiện chen chúc phía sau một biên giới dài 51 km.
Dân cư đông đúc, nhà cửa dày đặc ở Gaza có thể đã giúp Hamas bố trí các thiết bị như máy ủi đủ gần khu vực biên giới được rào chắn để có thể được sử dụng một cách nhanh chóng - có lẽ còn không cần sử dụng các phương tiện liên lạc có khả năng bị theo dõi.
Hiện chưa rõ các chiến binh đã được các chỉ huy của họ báo trước về kế hoạch tấn công ra sao, nhưng với tiếng tăm của Israel trong việc tuyển mộ nhân lực, có lẽ các chỉ huy của Hamas đã giữ bí mật tuyệt đối các kế hoạch của họ.
Thậm chí, giả dụ được cảnh báo trước vài giờ hoặc chỉ vài phút thôi cũng có thể đã tạo ra sự khác biệt đối với các binh sĩ Israel và người dân sống gần biên giới với Dải Gaza. Những khoảnh khắc cuối cùng trước khi cuộc tấn công - khi các động thái có thể dễ dàng được theo dõi hơn - có thể đã bị bỏ qua trong dịp lễ tôn giáo Sukkot, cũng như trong quá trình huấn luyện trước đó bao gồm cả huấn luyện của các lính dù lượn.
Câu hỏi lớn khác, đối với cả Israel và thế giới, là các quốc gia khác và các nhánh uỷ nhiệm của họ có thể đã biết trước điều gì?
Theo thông tin từ cựu phát ngôn viên quân sự Israel, Jacob Dallal, viết trên tờ Times of Israel cuối tuần qua, tình báo Israel trong mùa Thu này tin rằng, mối đe dọa lớn hơn nhiều là một cuộc tấn công từ tổ chức Hezbollah do Iran hậu thuẫn tiến hành từ Liban.
Israel có thể vẫn lo ngại cuộc tấn công của Hamas từ Gaza là điềm báo trước cho điều đó. Hezbollah hôm 8/10 cho biết, họ đã bắn tên lửa và pháo vào 3 điểm ở Israel “để thể hiện tình đoàn kết” với người dân Palestine.
Israel có thể cũng nghi ngờ nhiều hơn đối với Ai Cập - quốc gia đã cam kết bảo đảm biên giới Gaza cũng như Qatar, nơi đặt trụ sở chính trị của Hamas và làm trung gian cho một thỏa thuận giữa nhóm này và Israel để mở lại các cửa khẩu Israel-Gaza hồi cuối tháng 9 sau 2 tuần đóng cửa.
Khi Israel cố gắng giải cứu con tin, 2 quốc gia trên có thể vẫn là một trong những nơi tốt nhất để tiến hành đàm phán. Tuy nhiên, với đồn đoán rằng, nhiều công dân Mỹ và công dân nước ngoài khác cũng có thể đã bị hành quyết hoặc bị bắt, Hamas có thể sớm phải đối mặt với hậu quả từ phía Mỹ, và có thể là động thái quân sự mở rộng hơn.
Mối quan hệ khu vực phức tạp
Hamas mô tả chiến dịch cuối tuần qua của họ là một nỗ lực "giải phóng" ngôi đền Al-Aqsa ở Jerusalem, nơi diễn ra nhiều cuộc đối đầu giữa các tín đồ người Do Thái theo chủ nghĩa dân tộc và người biểu tình Palestine. Khi làm thế, có vẻ họ đang hy vọng sẽ khai thác sự không bằng lòng vốn đã tồn tại rộng khắp khu vực trước đó đối với Israel và đặc biệt là với chính phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu.
Điều đó - cùng với cơn giận đối với sự đáp trả quân sự mạnh mẽ của Israel ở Gaza - có thể làm phức tạp thêm thỏa thuận sắp sửa đạt được giữa Saudi Arabia và Israel do Mỹ đứng ra đàm phán, dựa trên một hiệp ước tương tự với Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất. Theo Reuters, chặn được thỏa thuận này rõ ràng sẽ mang lại lợi ích cho Iran.
Những tuyên bố ngay lập tức từ Tehran thể hiện thái độ ủng hộ đối với các cuộc tấn công của Hamas - cũng như những gì Israel nói là nỗ lực lâu dài để vận chuyển vũ khí cho cả Hamas và Hezbollah - cũng sẽ làm tăng thêm sự nghi ngờ của Israel rằng, Iran có liên quan trực tiếp đến cuộc tấn công hồi cuối tuần qua.
Khu vực biên giới của Israel với Syria, hiện bị tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng kiểm soát ở một số khu vực, cũng trong tình trạng khó dự đoán. Tình hình tương tự xảy ra ở Syria, nơi Nga, Trung Quốc và Iran đều âm thầm tăng cường hỗ trợ cho chính phủ của ông Assad. Các lực lượng khác cũng vẫn hiện diện ở Syria, trong đó, tuần trước Mỹ đã thực hiện động thái bất thường là bắn hạ 1 máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ mà họ cho rằng, dường như đe dọa lực lượng của chính họ và các đồng minh người Kurd.
Tất cả đều cho thấy những phức tạp, lộn xộn nảy sinh trong khu vực thời gian qua, nhất là sau xung đột tại Ukraine. Các quan chức Mỹ và phương Tây đã gây áp lực buộc Israel phải giảm quan hệ với Nga, cũng như thuyết phục thành công phần lớn chính phủ và các công ty công nghệ của nước này rút lại mối quan hệ tài chính đang phát triển âm thầm với Trung Quốc.
Tháng trước, Giám đốc Mossad David Barnea phát biểu tại một hội nghị rằng, Israel lo ngại Nga có thể bán cho Iran vũ khí tiên tiến để đổi lấy máy bay không người lái quan trọng. Các nhà lãnh đạo Hamas cho biết, hồi đầu năm họ đã gặp Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov tại Moskva.
Về phần mình, kể từ vụ tấn công của Hamas, Nga đã tái khẳng định ủng hộ đối với nhà nước Palestine độc lập và kêu gọi ngừng bắn trong khi các quan chức Israel trực tiếp chỉ trích Trung Quốc vì không lên án Hamas.
Khả năng Moskva hoặc Bắc Kinh trực tiếp khuyến khích Hamas thực hiện các hành động đã xảy ra trong tuần này - kể cả một cách ngấm ngầm thông qua Iran - được xem là khó có thể xảy ra. Dù vậy, các quan chức ở cả 2 thủ đô sẽ theo dõi sát sao các sự kiện, rút ra mọi bài học có thể áp dụng vào những cuộc đối đầu hiện tại và tương lai của chính họ.
