Trước yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng giáo dục, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực được nhìn nhận như là chiến lược hàng đầu. Không thể phủ nhận rằng trong những năm qua, giáo dục của chúng ta đã đạt được những thành tựu khả quan. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách nghiêm túc, vẫn còn nhiều điều khiến xã hội phải trăn trở, chưa bằng lòng đối với ngành giáo dục, trong đó có nhiều lời phàn nàn về chất lượng giáo dục đào tạo, từ bậc phổ thông, bậc đại học cho đến bậc học sau đại học. Những tồn tại đó chủ yếu có nguồn gốc từ sự manh mún, nhiều khi chộp giật của tư duy về giáo dục và kỹ năng, mô hình quản trị. Việc xây dựng mô hình trường tiên tiến có thể coi là một trong những nỗ lực khắc phục những “lỗi” này.
Có thể thấy tính nhân văn từ ý tưởng xây dựng các trường học tiên tiến là nó mở ra cơ hội để đánh thức tiềm lực của người học. Một xã hội biết cách quản trị, trước hết là nó biết tạo cơ hội, điều kiện cho con người giải phóng những năng lượng tích cực, để hoàn thiện nhân cách, khẳng định và cống hiến. Trường tiên tiến với những ưu việt của nó và sự nổi bật của người học sẽ tạo hiệu ứng “tấm gương” để kích thích hình thành một xã hội học tập thực học. Dĩ nhiên, chỉ là tiềm lực trí tuệ thôi chưa đủ, mà còn là tiềm lực, năng lực tài chính. Và đây có thể là điều gây băn khoăn nhiều nhất.
Tuy nhiên, tất cả những giá trị nhân văn ấy chỉ có thể đạt được với việc áp dụng những “điều luật” chặt chẽ, thậm chí là không ngại mang tiếng khắt khe trong chiến lược, sách lược, như sự minh bạch về tài chính, về người học và nhất là tuyển dụng nhân sự tham gia vào quá trình giáo dục. Và điều này thực sự không hề dễ dàng khi không phải tất cả các nhà quản lý, viên chức và người lao động trong môi trường này đều có thể đáp ứng được yêu cầu về chất lượng. Tiêu chí xét tuyển viên chức là một cái gì đó bấp bênh nếu chỉ tin vào bảng thành tích, bằng cấp và các loại khen thưởng trong một môi trường mà tính chính xác, sự sòng phẳng chưa đạt đến mức tuyệt đối, nếu không nói là còn không ít sai lệch.
Chưa nói, việc nâng cấp một trường truyền thống (dù đã đạt chuẩn Quốc gia) thành trường tiên tiến sẽ đặt ra một câu hỏi về bài toán nhân sự, bởi không dễ gì một trăm phần trăm viên chức, người lao động vốn thuộc biên chế của đơn vị đều đủ “trình” để trụ lại trước yêu cầu mới ít nhiều mang tính đột biến. Ngay cả việc lựa chọn các môn học cũng là một thách thức, nhất là các môn có tính chất thực tiễn cao, liên quan đến hoạt động thể chất.
Việc xây dựng trường tiên tiến cần nhất là tính đồng bộ. Tình trạng manh mún sẽ dẫn đến những bất cập mà ai cũng có thể nhìn thấy rất rõ. Ở đó, việc mở ra cơ hội cho người này cũng là đóng lại cơ hội của người khác. Việc xây dựng trường điểm ở một vài địa bàn sẽ dẫn đến thực tế là có những người học, dù có trí tuệ không kém ai nhưng không đủ năng lực tài chính sẽ phải chuyển đến một địa bàn khác xa hơn. Điều này trước hết là gây khó khăn cho họ trong việc di chuyển, trong khả năng thích ứng với môi trường.
Ở một góc nhìn khác, việc xây dựng trường tiên tiến theo kiểu “xôi lạc” cũng tạo ra những bất công trong hưởng thụ dịch vụ, trong cơ hội phát triển năng lực và tiếp cận tri thức, trong hành trình đến tương lai, như cơ hội cạnh tranh vào các trường Đại học chất lượng, danh giá, và dĩ nhiên sau đó là cơ hội việc làm... Bởi nếu được học tập ở trường tiên tiến thực sự là tiên tiến, người học sẽ có nhiều cơ hội hơn trong hành trình phía trước, mà trước khi có trường tiên tiến, nó vốn chia đều cho tất cả.
Ngoài ra, việc xây dựng trường tiên tiến không đồng loạt sẽ góp phần tạo nên sự kỳ thị giữa người học với nhau trong một xã hội mà điều này khá phổ biến; nó cũng có thể tạo ra khoảng cách về thu nhập giữa những người cùng một nghề, một việc, một bậc lương... Nó còn ảnh hưởng đến giao thông, thậm chí là trật tự xã hội, cấu trúc địa văn hóa, công tác phổ cập giáo dục trên các địa bàn...
