Quyền con người, quyền công dân về kinh tế

Quyền tự do đi lại và cư trú trong nước, quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài trở về nước (Điều 23); quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc (Điều 35); quyền nghiên cứu khoa học và công nghệ và hưởng thụ lợi ích từ hoạt động đó (Điều 40), trách nhiệm của Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (Điều 62)... đều gắn bó mật thiết và luôn đồng hành cùng với quyền con người, quyền công dân về kinh tế. Quyền con người, quyền công dân về kinh tế không chỉ dành riêng cho công dân Việt Nam, mà còn áp dụng cho công dân nước ngoài đầu tư tại Việt Nam; mọi người, mọi công dân có các quyền về kinh tế, đồng thời có trách nhiệm nghĩa vụ đối với Nhà nước và xã hội (Điều 15), trong đó đặc trưng nhất là nghĩa vụ nộp thuế (Điều 47). Quyền con người, quyền công dân về kinh tế cùng với các lợi ích hợp pháp, chính đáng của cá nhân được gắn chặt chẽ với lợi ích quốc gia, dân tộc, là động lực quan trọng để thực hiện mục tiêu dân giàu, thúc đẩy sự phát triển của đất nước.

Một góc Thành phố Vinh hôm nay. Ảnh: Phan Văn Toàn

Hiến pháp (sửa đổi), khẳng định đường lối quan điểm phát triển nền kinh tế bền vững, độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội nhập hợp tác quốc tế, gắn kết chặt chẽ với phát triển văn hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường (Điều 50). Hiến pháp (sửa đổi) xác định nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nhân, doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh; tài sản hợp pháp của cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hoá (Điều 51)... như vậy doanh nhân, doanh nghiệp là lực lượng và động lực quan trọng của nền kinh tế quốc dân.

Về vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế, Hiến pháp 2013 xác định: Nhà nước xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế; điều tiết nền kinh tế trên cơ sở tôn trọng các quy luật thị trường và thực hiện quản lý nhà nước với sự phân công, phân cấp, phân quyền giữa các ngành, các cấp, đồng thời thúc đẩy liên kết kinh tế vùng, bảo đảm sự thống nhất của nền kinh tế quốc dân (Điều 52). Hiến pháp 2013 cũng quy định các loại tài sản thuộc sở hữu toàn dân là tài sản công do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý như: đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các loại tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý (Điều 53). Riêng đối với tài nguyên đất đai, Nhà nước chỉ thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia theo nguyên tắc công khai, minh bạch...(Điều 54).

Về ngân sách Nhà nước, dự trữ quốc gia, quỹ tài chính nhà nước, các nguồn tài chính công khác do Nhà nước thống nhất quản lý, sử dụng hiệu quả, công khai, công bằng, minh bạch, đúng pháp luật. Ngân sách nhà nước, gồm ngân sách Trung ương và địa phương, trong đó ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm nhiệm vụ chi của quốc gia; tài sản công và tài chính công là nguồn lực vật chất cần thiết, quan trọng để Nhà nước thúc đẩy khuyến khích đầu tư phát triển, định hướng điều tiết nền kinh tế vì phúc lợi chung của nhân dân.

Thẩm quyền về kinh tế của các cơ quan nhà nước, Hiến pháp mới quy định Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước, Quốc hội ban hành các luật về kinh tế, quyết định mục tiêu, chỉ tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh tế, xã hội của đất nước... (Điều 70, Điều 89). Chính quyền địa phương, theo quy định của Hiến pháp có trách nhiệm phát triển kinh tế trên địa bàn do mình quản lý theo thẩm quyền và nhiệm vụ được cơ quan nhà nước cấp trên giao (Điều 112). Việc tham gia kiểm soát các cơ quan nhà nước trong thực hiện quyền lực kinh tế, giúp Quốc hội giám sát việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế và ngân sách nhà nước là cơ quan Kiểm toán nhà nước. Kiểm toán nhà nước do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập, có trách nhiệm kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công và báo cáo kết quả kiểm toán trước Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (Điều 118).

Tóm lại, Hiến pháp 2013 đã lập nền tảng căn bản để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, định hướng xã hội  chủ nghĩa ở nước ta, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế. Và, Chỉ thị 32-CT/TƯ ngày 3/1/2014 của Ban Bí thư Trung ương, Nghị quyết số 64/2013/QH13 ngày 28/11/2013 của Quốc hội và Nghị quyết số 78/NQ-UBTVQH13 ngày 2/1/2014 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ rõ những việc cần làm ngay trước mắt, cũng như các năm tiếp theo trong triển khai thi hành Hiến pháp mới. Thiết nghĩ, để biến các quy phạm khái quát, có tính nguyên tắc của Hiến pháp đi vào đời sống kinh tế, xã hội của đất nước, đòi hỏi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải đình chỉ hoặc bãi bỏ ngay những văn bản pháp luật trái với Hiến pháp 2013.

Với những quy định của Hiến pháp 2013 có hiệu lực trực tiếp, thì căn cứ vào những quy định cụ thể đó và các nguyên tắc chung để mọi người, mọi công dân thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình; các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cũng căn cứ vào đó để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn tương ứng. Với những quy định của Hiến pháp 2013 yêu cầu sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản pháp luật để thực hiện thì cần phải ưu tiên các văn bản liên quan đến quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, kiến tạo môi trường thuận lợi và cạnh tranh bình đẳng, lành mạnh, thúc đẩy khuyến khích tổ chức, cá nhân, đầu tư sản xuất, kinh doanh.

Hoàng Tùng (Bộ CHQS tỉnh)