Lỗ hổng nhận thức
Tham quan một doanh nghiệp cung cấp đá xây dựng ngay tại thành phố Vinh, hình ảnh đầu tiên đập vào mắt mọi người là những người thợ cắt đá làm việc trong trang phục vô cùng đơn giản. Không mũ, nón hay khẩu trang, bụi đá phủ trắng tóc, lông mày, lông mi và bám dày trên da và quần áo của những người thợ.
“Đeo khẩu trang vào khó chịu lắm, vướng víu, nóng nực. Vẫn biết là bụi đá không tốt cho hệ hô hấp nhưng chấp nhận thôi. Sống chết có số”, anh Lê Hải Đ. - một công nhân sinh năm 1985 chống chế, khi được chủ doanh nghiệp nhắc nhở đeo khẩu trang vào khi làm việc.
Liên quan đến yếu tố độc hại trong công việc, chị Nguyễn Thị D. – công nhân một công ty giày da chia sẻ: “Không chỉ riêng tôi, nhiều đồng nghiệp của tôi cũng thích vào làm ở bộ phận có yếu tố độc hại cao để có thêm phụ cấp. Tuy nhiên, khi làm việc trong môi trường độc hại này, vì lười và ngại nên rất ít người thực hiện nghiêm chỉnh những quy định về bảo hộ lao động, an toàn vệ sinh lao động cũng như đi khám định kỳ”.
Năm 2023, có 9 người lao động từng làm việc tại Công ty TNHH Châu Tiến (Khu Công nghiệp Nam Cấm - huyện Nghi Lộc) bị bệnh liên quan đến tiếp xúc bụi Silic, hóa chất độc hại, trong đó, đã có 5 người chết, 4 người phải điều trị lâu dài. Nguyên nhân dẫn đến sự việc là do người sử dụng lao động không huấn luyện an toàn vệ sinh lao động cho công nhân, không tổ chức khám sức khỏe định kỳ, khám phát hiện bệnh nghề nghiệp cho người lao động, không quan trắc môi trường lao động, vi phạm quy chuẩn kỹ thuật an toàn, thiếu kiểm tra, giám sát.
Theo đại diện Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, việc chấp hành các quy định pháp luật về an toàn vệ sinh lao động của một số đơn vị, doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa còn hạn chế; người sử dụng lao động chưa thực sự quan tâm đến công tác an toàn vệ sinh lao động, như: Không tham dự, không cử người tham dự các lớp tập huấn do các cơ quan chức năng tổ chức; không tổ chức khám sức khỏe định kỳ, khám phát hiện bệnh nghề nghiệp; không phân loại lao động làm việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; không quan trắc môi trường lao động; không trang bị đầy đủ bảo hộ lao động; không tổ chức huấn luyện an toàn vệ sinh lao động cho người lao động…
Tuy nhiên, bên cạnh những chủ sử dụng lao động cố tình bỏ qua nội dung này thì cũng có những người “đau đầu” vì dù đã trang bị đủ bảo hộ lao động, đã tuyên truyền đủ kiến thức, nhưng người lao động vẫn không thực hiện.
“Ở công ty tôi có lao động lâu dài và lao động thời vụ. Với những lao động lâu dài, chúng tôi có phụ cấp độc hại và tiền cho công nhân kiểm tra khám sức khỏe định kỳ, nhưng phần lớn họ không đi khám và cũng không thực hiện đúng quy định về an toàn vệ sinh lao động”, chị Lê Quỳnh Trang - chủ một công ty cung cấp đá tự nhiên làm công trình cho hay.
Theo tổng hợp báo cáo của Sở Y tế, 10 tháng đầu năm 2023, Sở đã khám sức khỏe phát hiện bệnh nghề nghiệp cho 35 lượt đơn vị, với tổng số 15.823 công nhân; thực hiện khám các bệnh nghề nghiệp: Lao, bụi phổi Silic, hen phế quản, rung toàn thân, rung cục bộ, điếc, viêm da, sạm da, nhiễm độc hóa chất, viêm phế quản cho 14 lượt đơn vị, với 2.751 công nhân. Đồng thời, tiến hành quan trắc môi trường lao động tại 15 cơ sở sản xuất, với tổng số 1.645 mẫu vật lý và 1.240 mẫu đo hóa học.
Thiếu tính răn đe?
Công tác thanh tra, kiểm tra của các cơ quan chức năng tại doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc chấp hành chính sách, pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động tại các doanh nghiệp nói chung, bệnh nghề nghiệp nói riêng.
Trong năm 2023, Thanh tra Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Bảo hiểm xã hội tỉnh Nghệ An tiến hành thanh tra việc chấp hành pháp luật về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp tại 10 cơ quan, doanh nghiệp trên địa bàn. UBND tỉnh cũng đã triển khai 2 đoàn liên ngành kiểm tra chấp hành pháp luật về khoáng sản (trong đó có pháp luật về an toàn vệ sinh lao động) tại 24 doanh nghiệp hoạt động khoáng sản.
Các sở, ngành, địa phương cũng đã thực hiện nhiều cuộc kiểm tra, giám sát về lao động, an toàn vệ sinh lao động, BHXH tại gần 1.000 đơn vị sản xuất, kinh doanh. Trong đó, Sở Y tế kiểm tra 6 trung tâm y tế huyện, thị xã và 642 cơ sở, doanh nghiệp; Sở Xây dựng kiểm tra, hướng dẫn tại 124 cơ quan, công trình xây dựng; Sở LĐ-TB&XH kiểm tra 25 doanh nghiệp; Sở Tài nguyên và Môi trường kiểm tra 25 đơn vị, doanh nghiệp; Liên đoàn Lao động tỉnh kiểm tra, giám sát 6 doanh nghiệp; UBND huyện Nghi Lộc 28 doanh nghiệp; UBND huyện Nam Đàn 23 doanh nghiệp…
Qua kiểm tra, các đoàn kiểm tra, giám sát đã yêu cầu các đơn vị thực hiện khắc phục các tồn tại trong công tác an toàn vệ sinh lao động như: Người sử dụng lao động chưa tổ chức huấn luyện lần đầu, định kỳ về công tác an toàn vệ sinh lao động; chưa tổ chức khám sức khỏe định kỳ; trang cấp chưa đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân cho người lao động; chưa quan trắc môi trường lao động; chưa khai báo việc sử dụng máy, thiết bị, vật tư có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn vệ sinh lao động...
Có thể khẳng định, số doanh nghiệp, đơn vị được thanh tra, kiểm tra, tập huấn không phải là ít. Tuy nhiên, việc khắc phục, thực hiện lại không cao. Trực tiếp tham gia giám sát việc chấp hành chính sách, pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động tại một số doanh nghiệp, ông Hoàng Thanh Bình – chuyên viên Ban Chính sách Pháp luật – Quan hệ Lao động, Liên đoàn Lao động tỉnh cho biết: “Hầu hết, ngay từ ban đầu, các doanh nghiệp thiếu công tác phân loại lao động hoặc phân loại một cách cảm tính. Thêm vào đó, công tác quản lý và giám sát sau thanh, kiểm tra chưa chặt chẽ dẫn đến tình trạng “đâu lại vào đấy”. Rất nhiều doanh nghiệp đã được chỉ ra sai phạm và hạn chế rồi nhưng khắc phục chưa tốt”.
Cùng quan điểm, đại diện Sở Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cho rằng, công tác chỉ đạo, tổ chức thực hiện về an toàn vệ sinh lao động, nhất là lĩnh vực vệ sinh lao động của một số cơ quan, chính quyền hiện chưa được quan tâm đúng mức, sự phối hợp giữa các ngành, các cơ quan chức năng chưa thường xuyên. Ngoài ra, một số nội dung quy định trong văn bản pháp luật chưa sát thực tiễn, việc xử lý qua thanh tra, kiểm tra, điều tra chưa thực sự nghiêm khắc, mới chỉ mang tính chất nhắc nhở, hướng dẫn.
Thêm vào đó, cán bộ quản lý Nhà nước phụ trách lĩnh vực về an toàn vệ sinh lao động chủ yếu là kiêm nhiệm; lực lượng thanh, kiểm tra chuyên ngành về an toàn vệ sinh lao động ít về số lượng, chất lượng chưa đồng đều (đa số không được đào tạo kiến thức chuyên ngành về khoa học, kỹ thuật); Ngân sách Nhà nước còn nhiều khó khăn, do đó, việc bố trí kinh phí phục vụ cho hoạt động quản lý Nhà nước về an toàn vệ sinh lao động hàng năm còn hạn hẹp…
Khi những hạn chế về ý thức, nhận thức và công tác kiểm tra, giám sát chưa được khắc phục triệt để, việc thực hiện an toàn vệ sinh lao động nói chung và khám bệnh định kỳ cho người lao động ở các doanh nghiệp có nguy cơ cao nói riêng, sẽ rất khó để thực hiện.
