Mùa cá đồng

Người ta nói con cá rô lớn theo lúa. Khi mạ vừa cấy xuống, không thấy có con cá rô nào. Khi lúa vừa nở bẹ, vô số cá rô non, cá rô mén bắt đầu xuất hiện, từng đàn, từng đàn bơi cùng dòng nước trong veo trên ruộng lúa. Khi lúa sắp ngậm đòng đòng, cá rô mén đã thành cá rô mề. Khi mùa gặt đến, những con cá rô già như vẫn quyến luyến mảnh đất mình đã sống, chúng cố tìm cách trườn xuống các mương đìa nương thân. Những con cá rô già màu vẩy đã chuyển sang sắc đen thẫm của tuổi tác, thịt cá lúc đó ăn rất dai, béo ngậy.

Mùa cá đồng, những chú rô mề vàng ruộm với hai ngạnh mang rạch ngược dòng nước nối đuôi nhau bò lổm ngổm qua bờ như đoàn lính đang hành quân, những chú cá tràu đen thui bấy lâu nay bị giam hãm nay được thoải mái tự do thoả sức phi vun vút tìm mồi trong dòng nước mát; những chú diếc, chú chép với bụng trứng lặc lè từng đôi từng đôi đang ngược dòng hò hẹn tự tình. Bấy giờ, là đến lúc chăng lưới cá đồng. Thường thường, nếu là dân chuyên nghiệp, khi đi thả lưới thì chỉ cần hai người là đã rối lắm rồi. Nhưng nếu đi thả lưới để tiêu khiển thì càng nhiều người lại càng vui. Sau khi cột chắc chắn một đầu của tay lưới vào rễ cây hay cọng cỏ ở đầu bờ. Men theo những đọt cỏ xanh nõn nà đang vươn lên trên mặt nước để dò từng bước đi cho thật chính xác trên bờ đất quanh ao hồ. Người thả lưới lội đi từng bước, từng bước thật nhẹ nhàng, nhẹ nhàng. Vừa đi, họ vừa đều tay thả lưới, vừa đều tay gạt hết những rễ cây cọng rác sang hai bên để lưới không bị vướng phải. Kinh nghiệm lâu năm đã cho họ biết rằng lưới đã bị vướng rác thì ít khi dính được cá.

Sau khi đã thả tay lưới giáp vòng hết quanh hồ, người thả lưới nhẹ nhàng bước lên bờ rồi cột cố định đầu còn lại của tay lưới vào cọng cỏ cho chắc chắn. Nghỉ ngơi tý chút, cũng là lúc bắt đầu vòng phăn (kiểm tra lưới). Kỹ thuật “phăn” lưới rất đơn giản là chỉ vừa lội nhẹ nhàng vừa cầm phao lưới đưa lên kiểm tra xem thử có cá dính không để bắt, nhưng phải vừa nhanh vừa khéo để tránh làm động nước. 

Một cái thú nữa không thể bỏ qua là câu rô đồng bằng trứng kiến vàng. Lũ trẻ ở quê thường coi chuyện đi thọc ổ kiến vàng làm mồi câu cũng là điều thú vị. Khi đó, phải luồn sâu vào những bụi cây mọc hoang, cây lá um tùm mới thấy được những ổ kiến vàng kết trên ngọn cây. Dụng cụ thọc kiến vàng là cây sào, trên đầu sào, buộc một túi vải lủng lẳng để hứng trứng kiến rơi xuống khi mũi sào chọc vào ổ. Nhiều khi, chọc trúng tổ, bị kiến rơi xuống, bò vào người cắn sưng hết mình mẩy. Nhưng có hề chi, bởi trong ánh mắt háo hức của lũ trẻ, khoái nhất là “thu hoạch” được nhiều trứng kiến vàng màu trắng và cưng nhất là những trứng kiến chúa còn gọi là nhộng. 

Khi đã lội đồng, giang nắng cả buổi, với những oi, giỏ trĩu cá đeo bên hông hoặc xách đằm tay, mới bắt đầu nghĩ đến chuyện thưởng thức. Riêng với cá rô đồng, bất cứ ai trong chúng ta cũng đều nhớ đến chúng qua những món dân dã nhưng đậm chất quê hương như cá rô om riềng kho bằng niêu đất đem ủ trong tro bếp, cá rô kho lá nghệ, cá rô rán giòn chấm nước mắm gừng, canh cá rô nấu ngót,... Nhưng có một món ăn dân dã mà có lẽ chỉ có người đi bắt cá mới được tận hưởng, đó là món cá đồng nướng ngay trên bờ ruộng khi ta vừa câu được chúng lên. Chọn một mớ cá rô to cỡ nửa bàn tay, dùng que xiên từ miệng lên đến đuôi cho thật chắc chắn. Cắm chặt những chiếc que xiên cá xuống bờ ruộng. Xuống chân ruộng còn trơ gốc rạ, vơ lấy một ôm phủ kín cá rồi đốt lửa nướng. Khi rơm cháy hết, ủ thêm một lát trong đống tro rơm đang cháy ngun ngút đó. Đây chính là bí quyết để cá chín đều và có mùi thơm. Chờ khi đống tro rơm đã tàn hẳn, lấy que gạt sơ lớp tro và lớp vảy cháy xém bên ngoài những chú cá. Chặt đôi tàu lá chuối trải ngay trên bờ ruộng làm mâm. Dùng tay gỡ từng thớ thịt cá trắng phau thơm phức mùi hương lúa mới chấm thêm tý muối ớt, chưa kịp đưa lên miệng đã cảm thấy nước miếng tứa ngập chân răng bởi hương thơm quá quyến rũ, thấm đầy hương rơm rạ chân quê . 

Công Mạnh