(Baonghean) - “Nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã...”, câu truyền khẩu từ lâu đời về những chốn linh thiêng bậc nhất Nghệ An ấy, đã đưa chúng tôi về tìm hiểu Lễ hội Đền Cờn (phường Quỳnh Phương, TX. Hoàng Mai) được tổ chức từ ngày 10 – 11/3 (tức ngày 20 và 21 tháng Giêng âm lịch). Đây là lễ hội truyền thống thuộc loại cổ xưa nhất của vùng biển Quỳnh xứ Nghệ, thu hút hàng vạn du khách thập phương về tham dự.
Linh thiêng truyền thuyết
Đền Cờn tọa lạc trên gò Diệc, bên bờ Mai Giang, sát cửa biển Lạch Cờn thuộc làng Phương Cần, phường Quỳnh Phương. Đền được xây dựng vào năm 1235 đời nhà Trần, thờ Tứ vị Thánh nương. Truyền thuyết kể rằng: Các Thánh nương là ba mẹ con công chúa nước Nam Tống là Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai công chúa Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu. Năm Thiệu Bảo thứ nhất (1229), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, các trung thần nhà Nam Tống là Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu đem vua Đế Bính cùng gia quyến và binh sỹ hơn 800 người lên thuyền ra biển chạy trốn, bị quân Nguyên truy sát gấp rút lại gặp sóng to gió lớn, vua tôi Nam Tống chết chìm ở biển Đông, thi thể 3 mẹ con công chúa trôi dạt vào cửa Tráp (cửa Càn). Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối nhưng mặt mũi hồng tươi, xiêm y quý tộc, đặc biệt tỏa ra mùi thơm như lan như quế nên lấy làm lạ, bèn chôn cất và lập miếu thờ, sau đó mỗi khi ra khơi đến cầu khẩn đều thấy linh nghiệm. Từ đó người dân đặt tên cho địa phương mình là Hương Cần, hay còn gọi là Phương Cần...
 |
| Đua thuyền tại Lễ hội Đền Cờn. Ảnh: Trần Tố |
“Đại Việt sử ký Toàn thư” và “Đại Nam Nhất thống chí” ghi rõ: “Năm Hưng Long thứ 19 (1311), vua Trần Anh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Thuyền ba quân đến cửa Càn Hải tức cửa Cờn, xã Phương Cần, huyện Quỳnh Lưu, dừng lại nghỉ ngơi. Ban đêm nhà vua mộng thấy nữ thần khóc và nói: Thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp sóng gió chết đuối trôi dạt đến nơi này. Thượng đế phong cho làm Thần biển ở đây đã lâu, nay bệ hạ đem quân đi, thiếp xin giúp đỡ lập công. Sáng sớm hôm sau nhớ lại, Trần Anh Tông cho mời các bô lão trong vùng đến hỏi mới rõ sự tích, liền vào đền kính tế. Ra đi biển trời lặng gió, vua kéo quân đến thẳng thành Chà Bàn thắng trận lớn. Năm sau vua trở về cho dựng đền ngói, bốn mùa cúng tế và phong là Quốc gia Nam Hải đại càn Thánh nương”.
Sang thời Lê, nhân dân Phương Cần dựng thêm đền Ngoài trên núi Thằn Lằn, sát bờ biển thờ vị sư - người đã có công cưu mang ba mẹ con Dương Thái Hậu, vua Đế Bính cùng các tướng lĩnh và tùy tùng... Năm Hồng Đức thứ nhất (1470), vua Lê Thánh Tông mang quân đánh dẹp phương Nam, cũng dừng chân tại cảng Xước nghỉ ngơi chỉnh đốn binh lực và vào đền tế lễ. Sau khi thắng trận, vua tôi định kéo quân tiến thẳng Thăng Long nhưng vừa ra đến cửa biển thì gió Đông Bắc nổi lên, đoàn thuyền phải vào cửa Cờn dưới chân đền trú gió. Lê Thánh Tông nắm cảnh tình lấy làm lạ, bèn ban thêm phẩm vật, cho tạc tượng dựng thêm mấy tòa đền và làm thơ ngự chế.
Dưới triều nhà Lê, rồi nhà Nguyễn, ngôi đền nhiều lần được trùng tu, sửa chữa và xây dựng mới nên kiểu dáng kiến trúc, cách bài trí đồ tế khí, chạm hoa văn rồng, phượng... mang phong cách văn hoá cuối Lê đầu Nguyễn, mặc dù đền được xây dựng từ thời nhà Trần. Tháng 9/1966, đền Cờn bị bom Mỹ đánh phá, làm hư hỏng ba cung thờ chính cùng nhiều đồ tế khí có giá trị. Hiện nay còn lại nghinh môn và toà ca vũ. Trong đền còn lưu giữ nhiều pho tượng cũ, đồ tế khí có giá trị lịch sử văn hoá, tín ngưỡng. Đền Cờn gắn liền với những mẩu chuyện huyền thoại linh thiêng lưu truyền trong nhân dân và lễ hội mang đậm bản sắc văn hoá Việt Nam, đang ngày càng thu hút du khách thập phương về tham quan, nghiên cứu và sinh hoạt tín ngưỡng.
Lưu giữ bản sắc văn hóa biển
Trước đây, Lễ hội Đền Cờn được nhân dân tổ chức hàng năm cầu mong một năm trời yên, biển lặng, đánh bắt nhiều hải sản, cầu lộc, cầu yên; là một sinh hoạt văn hóa dân gian cổ truyền mang đậm sắc thái địa phương của các làng ven biển ở Quỳnh Lưu nói chung (khi chưa chia tách ra TX. Hoàng Mai như bây giờ). Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, lễ hội không được tổ chức và đến năm 1999 mới được phục hồi.
Duy trì, tổ chức tốt Lễ hội Đền Cờn là nhằm tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu về tiềm năng du lịch Thị xã Hoàng Mai, giáo dục truyền thống lịch sử văn hoá, những nét đẹp về phong tục tập quán mảnh đất con người nơi đây; tạo cơ hội cho các doanh nghiệp du lịch trong và ngoài thị xã giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, xúc tiến, kêu gọi đầu tư vào địa bàn thị xã, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, thực hiện tốt công tác xã hội hoá các hoạt động lễ hội; gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc, các trò chơi dân gian, góp phần đẩy mạnh phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”... Lễ hội Đền Cờn năm nay được tổ chức với những trò chơi mới, đặc sắc và hoành tráng. Theo chủ trương của Thị xã Hoàng Mai, thì Lễ hội Đền Cờn vẫn là một lễ hội nông nghiệp, chủ yếu cầu ngư và có các hoạt động sôi nổi tạo điểm nhấn quan trọng để phát triển du lịch, mời gọi du khách về tham quan các điểm di tích lịch sử, văn hóa, các điểm du lịch biển.
 |
| Cờ thẻ - trò chơi dân gian tiêu biểu trong Lễ hội Đền Cờn. Ảnh: Thanh Thủy |
Lễ hội Đền Cờn đồng thời khai trương du lịch thị xã năm 2015 nên vẫn được tổ chức gồm 2 phần chính: Phần lễ bao gồm lễ khai quang, lễ yết cáo, lễ khai hội, lễ cầu ngư, lễ hợp tế, lễ yết vị, lễ đại tế và lễ tạ; Phần hội gồm triển lãm ảnh, chương trình văn nghệ, hội thi tiếng chim hót chào xuân, triển lãm cây cảnh, thi đấu các môn thể thao như đẩy gậy, bóng chuyền, kéo co và các trò chơi dân gian truyền thống của địa phương như đua thuyền, đánh cờ thẻ. Năm nay Lễ hội Đền Cờn tiếp tục duy trì dàn dựng lại tục rước voi, rước ngựa đã bị mai một, quên lãng cách đây hàng nửa thế kỷ. Theo quan niệm dân gian thì voi, ngựa luôn đem lại điều may mắn, an lành; ngày xưa Thánh Mẫu thường ngự trên tượng, mã du xuân...
Chuẩn bị cho Lễ hội Đền Cờn và khai trương du lịch TX. Hoàng Mai năm 2015, năm nay UBND thị xã thành lập ban tổ chức và các tiểu ban đảm bảo quy củ, trang nghiêm. Các tiểu ban nội dung và tuyên truyền, lễ nghi, an ninh, y tế, hậu cần, lễ tân có nhiệm vụ xây dựng kế hoạch tổng thể, chuẩn bị nội dung, chương trình, triển khai công tác tuyên truyền, quảng bá... giúp Ban tổ chức thực hiện tốt nhiệm vụ đề ra. Ông Nguyễn Văn Bình, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin thị xã, Phó ban Tổ chức Lễ hội, cho biết: “Để đảm bảo cho người dân, du khách du xuân đến với Lễ hội Đền Cờn được an toàn, vui vẻ, tiết kiệm, Ban tổ chức Lễ hội đã xây dựng kế hoạch, triển khai phối hợp chặt chẽ với Công an Thị xã Hoàng Mai, lực lượng dân phòng để thường xuyên tuần tra, giám sát, tuyệt đối không để xảy ra tình trạng bói toán, ăn xin, chèo kéo du khách... Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự chuẩn bị chu đáo, chắc chắn Lễ hội Đền Cờn năm nay sẽ diễn ra tốt đẹp, thành công”.
Thanh Thủy
